Ալիև-Փաշինյան գագաթնաժողովը արագորեն ստվերվել է Դոնալդ Թրամփի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջև օգոստոսի 15-ին Ալյասկայում կայացած հանդիպմամբ, որն ուղղված էր Ուկրաինայի դեմ Կրեմլի պատերազմը դադարեցնելուն, գրում է The Washington Diplomat-ը։
Հարցազրույցում ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի դեսպան Խազար Իբրահիմը նշել է, որ Թրամփը շատ կարճ ժամանակում կարողացել է խաղաղություն բերել աշխարհի տարբեր անկյուններում։ Անդրադառնալով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության հասնելուն՝ դիվանագետն ասել է. «Հավանաբար, մենք կունենայինք այն, բայց ոչ այսքան արագ և ոչ այսքան խորը»։
Ամերիկահայ խորհրդատու Էրիկ Հակոբյանը, ով 35 տարի խորհրդատվություն է տրամադրել Կալիֆոռնիայի դեմոկրատ քաղաքական գործիչներին, նշել է, որ Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը երբեք չի համաձայնել ստորագրել խաղաղության պայմանագիր և նա չի սպասում, որ դա տեղի կունենա։
Գործարքի կենտրոնական տարրը «Թրամփի երթուղին հանուն միջազգային խաղաղության և բարգավաճման» (TRIPP) ճանապարհն է, որը նախկինում հայտնի է եղել որպես «Զանգեզուրի միջանցք»։
Forbes ամսագրի տվյալներով՝ TRIPP-ը «կլինի Կենտրոնական Ասիայի երկրներից Կովկասով դեպի Թուրքիա և դրանից այն կողմ՝ աշխարհ տանող երթուղի, որն արդյունավետորեն կվերակենդանացնի հին Մետաքսի ճանապարհը, ինչը նշանակում է, որ հնարավոր է շրջանցել և՛ Ռուսաստանը, և՛ Իրանը»։
Այստեղ գլխավոր պարտվողը Ռուսաստանն է։ Թեհրանը նույնպես դժգոհ է TRIPP-ից. օգոստոսի 9-ին Իրանը զգուշացրել է, որ «այս միջանցքը չի դառնա Թրամփի անձնական ճանապարհը, այլ կվերածվի նրա վարձկանների գերեզմանոցի»։
Սերգեյ Մինասյանը, որը 2017-2023 թվականներին եղել է Ռումինիայում Հայաստանի դեսպանը և հակամարտությունների կարգավորման փորձագետ, The Diplomat-ին ասել է, որ որոշիչ գործոնը կլինեն Հայաստանի 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները, որտեղ Փաշինյանի դիրքը «բավականին խոցելի է»։
«Հայ հասարակությունը խորապես բաժանված է 2020 թվականի պատերազմից և 2023 թվականին Լեռնային Ղարաբաղից հայերի արտագաղթից հետո։ Իրականում, ոչ ոք գոհ չէ այս զիջումներից», - նշել է փորձագետը։
Երկու երկրների մայրաքաղաքներում դեսպանատներ բացելու հնարավորության մասին հարցին նա պատասխանել է. «Դա հնարավոր է միայն խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումից հետո և ես չեմ կարծում, որ դա իրատեսական է մինչև հաջորդ տարի Հայաստանում կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունները: Այս փուլում սա պարզապես քաղաքական հայտարարություն է և ոչ ավելին»:
Մինասյանի խոսքով՝ Ռուսաստանը, կարծես, դիրքեր է կորցնում Հայաստանում և ընդհանուր առմամբ Հարավային Կովկասում։ Սակայն հնարավոր է, որ «Ուկրաինայում հրադադարից հետո Ռուսաստանը կփորձի վերադառնալ Կովկաս, երբ կունենա ավելի շատ ռեսուրսներ և ժամանակ՝ տարածաշրջանին ուշադրություն դարձնելու համար»։
Վաշինգտոնում բնակվող ադրբեջանցի լրագրող Ալեքս Ռաուֆօղլուն կասկածում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև իրական խաղաղություն կհաստատվի՝ հաշվի առնելով տարածաշրջանի դառը պատմությունը։
«Չնայած առաջնորդների ակնհայտ հանձնառությանը՝ երկարաժամկետ խաղաղությունը բարդ հարց է: Այն պահանջում է հանրային համաձայնություն և այնպիսի խոչընդոտների հաղթահարում, ինչպիսիք են սահմանադրական հնարավոր փոփոխությունները և հանրային լայն աջակցության անհրաժեշտությունը: Առանց հանրային տրամադրության իրական փոփոխության, համաձայնագրի հիմքը կարող է մնալ փխրուն», - ասել է նա:
Հակոբյանն իր հերթին ընդգծել է, որ միջազգային իրավունքի համաձայն՝ էթնիկ զտումները ցեղասպանություն են։ «Դա բարոյապես և քաղաքականապես զզվելի է», - ասել է նա՝ հավելելով, որ չի կարող լինել որևէ վեճ այն մասին, թե արդյոք հայերի ցեղասպանություն եղել է, թե ոչ։
