ԱԺ պատգամավոր Արթուր Խաչատրյանը գրում է․
«Նախորդիվ անդրադարձել էի պետական պարտքին։ Վիճակագրություն էի ներկայացրել, թե երկիրն ինչքան պարտք ունի, որ պետական բյուջե մտնող ամեն 3 դրամից 1 դրամը գնում է պարտատերերին: Այսօր կխոսեմ մարդկանց «սեփական» պարտքի մասին։
Մարդու/հասարակության/պետության վարկային պորտֆելի վերլուծությունը շատ բան կարող է ասել վարկառուի մասին։ Ըստ այդմ, դիտարկենք «հասարակության վարկային բեռը»։ 2025 թվականի սեպտեմբերի 30-ի օրվա վերջի դրությամբ Հայաստանի բանկերի կողմից տրված վարկերի ընդհանուր ծավալը կազմում է 7 տրիլիոն 265 մլրդ դրամ (ներառյալ միջբանկային վարկերը)։
Վարկերի 23% -ը՝ 1 տրիլիոն 686,4 մլրդ դրամը, սպառողական վարկեր են։ Եթե ընդհանուր վարկային պորտֆելից հանենք միջբանկային վարկերը և հաշվի առնենք, որ գյուղատնտեսական վարկերի մի որոշ ծավալ իրականում սպառողական բնույթի են, ապա սպառողական վարկերի մասնաբաժինը վարկային պորտֆելում շատ ավելի մեծ կլինի։ Հիպոթեքային վարկերը կազմում են 1 տրիլիոն 582 մլրդ դրամ, ընդհանուր պորտֆելի 22%-ը։ Ճիշտ է, հիպոթեքային վարկերը «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն սպառողական վարկ (կրեդիտ) չեն դիտվում, բայց, խոշոր հաշվով, ձեռնարկատիրական գործունեության հետ կապված չեն, չհաշված իրավաբանական անձանց կողմից հիպոթեքային վարկով ձեռք բերված/վերանորոգված անշարժ գույքը և հողը: Սպառողական վարկերը մոտ 2,5 անգամ գերազանցում են արդյունաբերությանը տրամադրած վարկերի ծավալին և 2,08 անգամ Հայաստանի տնտեսական «աճն» ապահովող շինարարական վարկերի ծավալը։
Հիմա ավելի մանրամասն վերլուծենք Հայաստանի հասարակության կողմից «շալակած» սպառողական վարկերը և, հատկապես, անհուսալի վարկերը։ 2025 թվականի հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ մինչև երեք տարի «ժամկետայնությամբ» անհուսալի սպառողական վարկերի մայր գումարի ընդհանուր ծավալը կազմում է 264,5 մլրդ դրամ։ Եթե ավելացնենք ժամկետանց տոկոսները, տույժ/տուգանքները և հաշվարկված այլ ժամկետանց պարտավորությունները, ամբողջ պարտքային բեռը կգերազանցի 575 մլրդ դրամը։ Պատկերացնու՞մ եք ի՜նչ թվի մասին ենք խոսում։ Հայաստանի 2026 թվականի պաշտպանության բյուջեն այդ գումարից ավելի քիչ է։
750,001-1,000,000 դրամ՝ 22,453 մարդ։
Փոքր անհուսալի վարկառուների թիվն ավելի մեծ է, քան համեմատաբար ավելի մեծ անհուսալի վարկեր ունեցող վարկառուների թիվը։ Սա ևս մեկ փաստարկ է այն պնդման օգտին, որ սպառողական վարկերի բեռի տակ ճկվել են հիմնականում սոցիալապես խոցելի խավերի ներկայացուցիչները։ 1,00,001-1,500,000 դրամ՝ 26,395 մարդ և 1,500,001 դրամից ավելի անհուսալի վարկեր ունեն 47,145։ Այս երկու խմբերի միջակայքն ավելի մեծ է, բայց եթե բաժանենք 250.000 դրամանոց միջակայքերի, օրինաչափությունը միևնունն է կպահպանվի։
Եթե գումարենք տարբեր գումարային խմբերում անհուսալի վարկեր ունեցող վարկառուների թվերը կստանանք 329.926 մարդ։
Չեմ բացառում, որ վարկառուների 5-10%-ը մեկ անհուսալի վարկից ավելի անհուսալի վարկ ունենա։ Համարենք անհուսալի վարկառուների թիվը 300.000 մարդ է:
Հայաստանում մշտապես բնակվող չափահաս բնակչությունը 2.500.000 մարդ է: Այսինքն, ամեն 8 չափահաս մարդկանցից 1-ը չի կարողանում իր սպառողական վարկը սպասարկել, ԴԱՀԿ «հաճախորդ» է։ Չի կարող բարեկեցիկ համարվել մի հասարակություն, որի ամեն 8 չափահասից մեկն անհուսալի վարկառու է, չի կարող։ Սա սոցիալական աղետի առաջին ագռավներից է։ Պարտքերի մեջ թաղված պետություն, պարտքերի տակ կքված հասարակություն… Սա է Նիկոլ Փաշինյանի տնտեսական քաղաքականության հետևանքը, այլ ոչ թե պարտքով ասֆալտած փողոցը։
