Աուտիզմը հաղորդակցման, սոցիալիզացիայի, հարմարողական վարքագծի և խոսքի զարգացման ծանր խանգարում է, որն արտահայտվում է մինչև երեխայի 3 տարեկան հասակը: Այսօր այն կարելի է դասել 20-րդ դարի չբացահայտված հիվանդությունների շարքին:
Աուտիզմի իրազեկման միջազգային օրն ընդունվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Գլխավոր համաժողովի կողմից 2007թվականի դեկտեմբերի 18-ին։ Նշվում է յուրաքանչյուր տարի ապրիլի 2-ին` սկսած 2008 թվականից։ Սա ՄԱԿ-ի առողջապահությանը նվիրված յոթ միջազգային օրերից մեկն է։
Միջազգային օրը սկսել է նշվել Կատարի առաջարկով, ինչը նշվել է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի 2008 թվականի ելույթում։
Գլխավոր համաժողովի որոշման մեջ հատուկ ուշադրություն է հատկացվել երեխաների աուտիզմի խնդրին։ Անհանգստությունը բացատրվում է աուտիզմ ունեցող երեխաների մեծ թվով։ Կարևորվել է վաղ ախտորոշումը և համապատասխան հետազոտությունները։
ՄԱԿ-ի Գլխավոր համաժողովի որոշումը հորդորում է կիրառել հասարակությանը և հատկապես նման խնդրով երեխաներ ունեցող ընտանիքներին իրազեկելու հնարավոր բոլոր միջոցները։
Ամբողջ աշխարհում գրեթե 80 տոկոս աուտիզմ ունեցող մեծահասակներ գործազուրկ են: Սակայն նման խնդիրներ ունեցողներն օժտված են լավագույն ընդունակություններով, տրամաբանական մտածողությամբ, որն աշխատանքում ուշադրություն է պահանջում մանրուքներին: Չկա բավարար պրոֆեսիոնալ ուսուցում, ինչը թույլ կտա հաղթահարել խոչընդոտներն աշխատանքի ընդունվելիս:
Աուտիզմ ունեցող մարդկանց կարողություններն ու կարիքները տարբեր են և ժամանակի ընթացքում կարող են զարգանալ: Չնայած աուտիզմով ապրող որոշ մարդիկ կարող են ինքնուրույն ապրել, մյուսները լուրջ խանգարումներ ունեն և խնամքի և աջակցության կարիք են զգում ողջ կյանքի ընթացքում:
Աուտիզմ ունեցող երեխաների թիվը մեծ է ամբողջ աշխարհում. յուրաքանչյուր 100 երեխայից 1-ի մոտ ախտորոշվում է աուտիզմ: Այս տիպի խնդիրները ընտանիքներին կանգնեցնում են զգալի տնտեսական դժվարությունների առաջ, ինչը կապված է զարգացող երկրներում առողջապահական ռեսուրսների սահմանափակումների հետ:
Հայաստանում 1000-ից ավել երեխա ունի աուտիզմ, իսկ աշխարհում ամեն 88-րդը, ընդորում, տղա երեխաների մոտ 4 անգամ ավելի հաճախ է հանդիպում:
1980-ական թթ.-ից աուտիզմը կտրուկ աճել է, ինչը հավանաբար կապված է ախտորոշման մոտեցման հետ: Սովորաբար խանգարումները նկատվում են ծնողների կողմից կյանքի առաջին երկու տարիների ընթացքում: Հայտնի չեն աուտիզմը վերջնական բուժող մեթոդներ: Քչերին է հաջողվում մինչև չափահաս դառնալը ձեռք բերել ինքնուրույնություն անձնական կյանքում, բայց նրանց մեջ էլ հաջողակներ կան: Շատերն են գտնում, որ աուտիզմը ոչ թե հիվանդություն է,այլ հատուկ ալտերնատիվ վիճակ:
Հիվանդությունը ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում կտրուկ աճում է (ըստ միջազգային վիճակագրական տվյալների` հիվանդության դեպքերի հաճախականությունը ներկայումս կազմում է 125` 10.000 մարդու հաշվով, ի տարբերություն 1999 թվականի ցուցանիշի, որը կազմել է 6-7`10.000 մարդու հաշվով):
Աուտիզմ ունեցող մարդկանց թիվն ամբողջ աշխարհում ավելացել է 10-15 անգամ, ինչը կապված է նաև ախտորոշման բարելավման հետ: Իսկ անցյալ տարվանից ԱՄՆ-ում արդեն խոսում են աուտիզմի համաճարակի մասին:
Այս տարվա թեման` «Խթանելով նյարդաբազմազանությունը և ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման նպատակները», ընդգծում է նյարդաբազմազանության և կայուն զարգացման գլոբալ ջանքերի միջև կապը՝ ցույց տալով, թե ինչպես ներառական քաղաքականությունն ու պրակտիկան կարող են դրական փոփոխություններ առաջացնել աուտիզմ ունեցող մարդկանց համար ամբողջ աշխարհում և նպաստել ԿԶՆ-ների իրականացմանը:
Ըստ ՀՀ ԱՆ 2024թ.-ի տվյալների` վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում աուտիկ սպեկտորի խանգարման ցուցանիշները շատ երկրներում աճել են, այդ թվում` Հայաստանում:
Առաջնակի հաստատված դեպքերը ըստ վերջին 3 տարիների տվյալների, ունեն հետևյալ տեսքը՝
• 2022 - 423 դեպք,
• 2023 - 449 դեպք,
• 2024թ. մարտի 29-ի դրությամբ` 130 դեպք:
Մեր երկրում աուտիզմով և ատիպիկ աուտիզմով ապրող երեխաների վերաբերյալ վիճակագրությունն այսպիսին է` 2020 թվականի տվյալներով հաշվառված է եղել 735` 614 տղա, 121 աղջիկ, իսկ արդեն 2021 թվականի դրությամբ մանկական և ատիպիկ աուտիզմ ախտորոշմամբ երեխաների թիվը կազմել է 843:
Գիտական ապացույցները ենթադրում են, որ տարբեր գործոններ՝ ինչպես գենետիկական, այնպես էլ շրջակա միջավայրի հետ կապված, նպաստում են աուտիզմի զարգացմանը՝ ազդելով ուղեղի զարգացման վաղ փուլերի վրա:
