Կրթությամբ որպես միջազգայնագետ-պատմաբան սովորություն ունեմ պատմական զուգահեռներ անցկացնել իրադարձությունների միջև: Այսօրվա իրավիճակը շատ բանով հիշեցնում է 1920 թվականի դեկտեմբերի սկիզբը, երբ Հայաստանի վարչապետ Խատիսյանը Թուրքիայի հետ պատերազմում պարտությունից հետո ստիպված ստորագրում էր Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը: Իհարկե, որոշ երևույթներ հիմա այլ բնորոշիչներ ունեն, բայց բովանդակությամբ նույնն են և զուգահեռները տեղին են:

Այսպիսով.

·         «Ալեքսանդարպոլով» պատերազմը Թուրքիայի և Հայաստանի միջև հայտարարվում էր ավարտված։ Հիմա, թեև ընդամենը մարտական գործողություններն են դադարեցված, բայց Հայաստանի իշխանությունների վարքագիծը հուշում է, որ պատերազմը համարում են ավարտված, խոսում են ինչ-որ տնտեսական ու քաղաքական «վաղվա» մասին, անվտանգային հարցերը ստորադասված են բացառապես ներքաղաքական՝ իրենց իշխանությունը պահելու խնդիրներին:

·         «Ալեքսանդարպոլով» որոշվում էին Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի միջև սահմանները։ Հիմա ադրբեջանցիները GPS-ով Հայաստանի սահմաններ են գծում:

·         «Ալեքսանդարպոլով» Թուրքիային էր անցնում Կարսի մարզը և Սուրմալուի գավառը: Հիմա Ադրբեջանին հանձնեցինք Քարվաճառը, Ակնան, Քաշաթաղը, Հադրւթը, Շուշին:

·         «Ալեքսանդարպոլով» Նախիջևանը, այժմյան Արարատի և Վայոց ձորի մարզրեից մի հսկայական կտոր ժամանակավորապես հայտարարվում էին Թուրքիայի հովանավորության ներքո: Հիմա էլ Սյունիքից դիրքեր ենք զիջում, ճանապարհներ ենք թողնում Ադրբեջանի հսկողության տակ, իսկ վաղը կամ մյուս օրը մեր առաջ դնելու են Տիգրանաշենի, Գեղարքունիքի և Տավուշի մարզերի մի քանի բնակավայրերի հարցը:

·         «Ալեքսանդարպոլով» Հայաստանը զրկվում էր ընդհանուր զինապարտություն մտցնելու և բանակ պահելու իրավունքից: Այսօր Հայաստանի իշխանությունների կողմից խոչնդոտվում կամ դադարցվում է Արցախի տարածք վերադարձնել Հայաստանում գտնվող բանակային հերթափոխը, արդեն լուրեր են շրջանառվում, որ պայմանագրային զինծառայողների պայմանագրերը դադարեցվում են ու չեն շարունակվելու: Սա բառացիորեն զինված ուժերի կրճատում է նշանակում:

·         «Ալեքսանդարպոլով» Թուրքիան պարտավորվում էր զինված օգնություն ցույց տալ Հայաստանին, ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին վտանգի դեպքում: Հիմա էլ թուրքերը խոսում են ինչ-որ 6 պետությունների դաշինքի մասին, որին ցանկության դեպքում (եթե իրեն հնազանդ պահի) կարող է միանալ նաև Հայաստանը: Իսկ հենց Հայաստանում հակակառավարական միտինգ է լինում, ադրբեջանցիները կամ մարդ են առևանգում, կամ նոր գերիներ են վերցնում, կամ մի նոր բնակավայր են «սահմանագծում», այսինքն ապահովում են Նիկոլ Փաշինյանի կառավարության անվտանգությունը:

·         «Ալեքսանդարպոլով» Հայստանը պարտավորվում էր պետական կառավարումից հեռացնել բոլոր այն անձանց, «որոնք հրահրում և հետապնդում են իմպերիալիստական խնդիրներ...»: Այսինքն Հայաստանի կառավարությունում չպետք է լինեին մարդիկ, որոնք ռեվանշ էին ցանկանում և չէին համակերպվում պարտության հետ: Հիմա Հայաստանում դատում են նախկին նախագահին, բարձրաստիճան զինվորականների, աշխատանքից ազատել կամ ազատում են բոլոր նրանց, ովքեր չեն համակերպվում Նիկոլ Փաշինյանի դավաճանական քաղաքականությանը, այսինքն՝ Հայաստանի և Արցախի պարտությանը: Գրավեցին Սահմանադրական դատարանը:

·         «Ալեքսանդարպոլով» Թուրքիան իրավունք էր ստանում վերահսկել Հայաստանի երկաթուղիներն ու հաղորդակցման ճանապարհները, դրանցով զորք ու զենք տեղափոխել Բաքու: Հիմա Մեղրիով միջանցքն են ուզում, Արցախի շուրջ թուրքական զորամիավորումներ են տեղակայում, վերակենդանացնում են Մեծ Թուրանի գաղափարը:

·         «Ալեքսանդարպոլով» նախատեսվում էր ազատ տարանցիկ առևտուր, փախստականների վերադարձին իրենց բնակավայրերը, բայց խոսքը հիմնականում վերաբերվում էր Հայաստանի իսլամադավան բնակչությանը: Այսօր Ալիևն ու Փաշինյանը խոսում են Նախիջևանով Իրան և Ռուսաստան գնալու հնարավորությունների, հայերի, ադրբեջանցիների և թուրքերի միջև առևտրի մասին: Ադրբեջանցիները վերադառնում են Շուշի, Քարվաճառ, Քաշաթաղ, բայց հայերը չեն կարողանում վերադառնալ Հադրութ և Շուշի, առևանգվում են Լաչինի միջանցքից և Սյունիքի ճանապարհներից:

Զուգահեռները, ինչպես տեսանք, շատ են, իսկ տարբերությունը մեկն է՝ Ալեքսանդրապոլի 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ի պայմանագիրը Հայաստանի արդեն բոլշևիկներին անցած կառավարությունը չճանաչեց, իսկ այսօր Հայաստանում մի իշխանություն և վարչապետ է, որը պատրաստ է ստորագրել ամեն ինչ և դրան էլ գումարել «բանավոր ըմբռնումներ», միյան թե պահի իր աթոռն ու անձնական անվտանգությունը: