Ադրբեջանը օրերս ՀՀ-ին 5 կետից բաղկացած առաջարկություններ է ներկայացրել, որին ի պատասխան հայկական կողմը դիմել է Մինսկի խմբին: Քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալյանը պատասխանելով Vesti.am-ի հարցերին, անդրադարձել է առաջարկերի խնդրահարույց կողմերին:

-         Պարո՛ն  Հասան-Ջալալյան, այդ 5 նախապայմաններն ինչպե՞ս են բնութագրում Արցախի հարցի ներկայիս վիճակը։

-         Այդ 5 առաջարկներն օկուպանտ Ադրբեջանի պատկերացմամբ պետք է դրվեն խաղաղության պայմանագրի կնքման հիքում։ Այս 5 կետերում առաջին հայացքից Արցախի հարցի մասին որևէ կետ չկա, սակայն կան կետեր որտեղ խոսք է գնում տարածքային ամբողջականության մասին։ Մեծ հավանականությամբ համոզված եմ, որ իրենք սա պատկերացնում են՝ Արցախն իրենց կազմում վիճակ։ Սրանից ելնելով կարող ենք  ասել, որ սա հակահայկական և հակաարցախյան փաստաթուղթ է՝ ի նպաստ թուրք-ադրբեջանական շահի։

-         5 կետն ՀՀ-ն ԱԳ նախարարությունը վերապատվիրակում է Մինսկի խմբին։ ՀՀ-ի և Աբրբեջանի միջև առկա խնդիրը Մինսկի խումբ կարո՞ղ է կարգավորել։

-         Երբ ԱԳՆ հայտարարությունը տեսա ինձ մոտ միանգամից հարց առաջացավ՝  ի՞նչ կապ ունի ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը Հայաստանի և օկուպանտ Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի կնքման համար բանակցություններ կազմակերպելու հետ։ Մինսկի խումբ ստեղծվել է բացառապես ադրբեջանաարցախյան  հարաբերությունները կարգավորելու նպատակով։ Բուդապեշտում  համանախագահող երկրների մանդատները տրամադրելիս ամրագրված բոլոր 15 կետերը վերաբերելի են  բացառապես Արցախի հարցի կարգավորմանը։ 

-         Ամեն դեպքում ՀՀ ԱԳՆ նախարարությունը դիմում է Մինսկի խմբին՝ բնականաբար, հաշվի առնելով նաև Ձեր նշածը, դրանից կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ ՀՀ-ն Արդբեջանի հարաբերությունների հետ կարգավորման ուղենիշը համարում է Արցախի հարցը։

-         Ուղենիշը բնականաբար ադրբեջանաարցախյան չկարգավորված հակամարտությունն է և որքան էլ, որ օկուպանտ Ադրբեջանի սուլթանը հայտարարել է, թե Արցախի հարց գոյություն չունի, Մինսկի խումբն այլևս անելիք չունի՝ այնուամենայնիվ համանախագահող երկրները հայտարարել են, որ կոնֆլիկը լուծված չէ, Արցախի կարգավիճակի հարցը լուծված չէ։ Դա արձանագրել է ՌԴ նախագահը (2020 նոյեմբերի 17) և ՌԴ արտաքին գործերի նախարարը(2022թ հունվարի 14) և այլն:

-         Ինչո՞ւ ՀՀ իշխանությունը չի խոսում Արցախի մասին՝ կարգավիճակ, հումանիտար աղետ, սահմանային լարվածություն,զոհեր, վիարվորներ, օկուպացված տարածքների մասին օրենք և այլն։ Լռելու պատճառն ի՞նչը կարող է լինել։

-         Չպետք է բացառենք, որ Ադրբեջանի հետ կա պայմանավորվածություն։ Բոլորիս հայտնի է Լուկաշենկոյի և Սերժ Սարգսյանի միջև խոսակցության ձայնագրությունը, որտեղ Լուկաշենկոյի փոխանցմամբ, Ալիևն առաջարկում է 5 մլրդ դոլար՝ Արցախի դիմաց, որին ի պատասխան էլ Սարգսյանն ասում է, որ պատրաստ է 6 մլրդ դոլար տալ Արցախի դիմաց։  Կարող եմ առաջ քաշել ողջամիտ ենթադրություններ՝ Սերժ Սարգսյանը չի վերցրել այդ գումարը, բայց հնարավո՞ր է, որ նույն առաջարկը Իլհամը՝ օկուպանտ Ադրբեջանի սուլթանը, աներ Նիկոլ Փաշինյանին՝  ավելի բարձր գնով, օրինակ 10 մլրդ դոլար։ Արդյո՞ք Փաշինյանը վերցրել է այդ գումարն Արցախի հողերի դիմաց, թե՞ ոչ։ Ինչո՞ւ եմ այսպես կարծում ՝  ԱԱԾ նախկին պետ Արթուր Վանեցյանը մի քանի անգամ ասել է, որ իր պաշտոնավարման շրջանում քանիցս հանդիպել է Ադրբեջանի իր պաշտոնակցին և նրանից ստանալով փակ ծրարներ այն փոխանցել է Նիկոլ Փաշինյանին։ Իսկ կարո՞ղ էր պատահել, որ Իլհամը ի օգուտ Արցախի առաջարկ ներկայացրած լիներ այդ փակ ծրարով։ Ես  ավելին քան 100 տոկոսով վստահ եմ, որ այնտեղ եղել են հակահայկական առաջարկություններ։ Առաջարկում եմ պարզել, թե ինչ կար այդ փակ ծրարներում։ Եթե մերժել է, չեմ կարծում, որ պատերազմն այս ընթացքը կունենար։ Կարելի է առաջ քաշել ենթադրություն, որ նա համաձայնել է։ Սա կարոտ է ստուգման:

-         Եթե մի պահ դիտարկենք, որ այդ առաջարկություններն ընդունել է, ապա հիմա ինչո՞ւ է փորձում Արցախի կարգավիճակի հարցը լուծել, Մինսկի խմբին նորից բանակցային գործընթաց վերադարձնել։

-         Ես չեմ կարծում, որ իշխանությունը պայքարում է Արցախի կարգավիճակի համար։ Դրա համար պայքարողը կարո՞ղ է ասել, որ պետք է քննարկենք, այն տարբերակը, որ Արցախը կարող է լինել Ադրբեջանի կազմում։ Նման հայտարարություն է արել ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահը: Նա ոչ միայն մտածում է այդպես՝ այլև բարձրաձայնում է: Պատկերացնո՞ւմ եք, որ Ադրբեջանի որևէ պաշտոնյա քննարկի հայկական Գանձակն Արցախի կազմում տեսնելու  հնարավորությունը: Նրանք առաջնորվել և առաջնորդվում են ծավալապաշտական նկրտումներով: Նշանակություն չունի փաստաթղթով դա իրենցն է, թե ոչ: Իրենք վերցնում և յուրացնում են դա: Մենք իրավունքի ուժով մեզ պատկանող տարածքի վերաբերյալ անում ենք այսպիսի հայտարարություն:

-         Ընդունելով 5 առաջարկները՝ ի՞նչ ենք կարծում, դրանք ստորագրելուց հետո կկարողնանաք հետագայում հավակնություններ ունենալ Շուշիի կամ Հադրութի նկատմամբ:

-         Չեմ կարծում, որ կկորցնենք, բայց այն զգալի կդժվարանա: Կածում եմ այս 5 կետից գրեթե բոլորը պարզաբանման կարիք ունեն: Օր՝ հայ-ադրբեջանական սահմանի գծում և սահմանազատում: Ադրբեջան պետությունն այսօր էլ գույություն ունի չճանաչված սահմաններով: Ադրբեջանի Գերագույն խորհուրդը 1991թ օգոստոս 30-ին ընդունել է «Ադրբեջանի հանրապետության պետական անկախության վերկանգման մասին» հռչակագիր և հայտարարել է, որ ինքը հրաժարվել է խորհրդային Ադրբեջանի իրավահաջորդությունից և իրեն հայտարարում է Ադրբեջանի դեմոկրատական հանրապետության իրավահաջորդը: Նույն թվականի հոկտեմբերի 18-ին, նույն մարմինը ընդունել է Ադրբեջանի պետական անկախության վերականգման մասին սահմանադրական ակտը, որի երկրորդ հադվածով ամրագրված է վերնշյալը: Հիմք ընդունելով սա՝ այստեղ խոսք է գնում, ոչ թե խորհրդային Ադրբեջանի սահմանների մասին, այլ 1918-20 թթ քարտեզների մասին, բայց այստեղ էլ Ադրբեջանի վիճակը մխիթար չէ, բանն այն է, որ Ադրբեջանի դեմոկրատական հանրապետությունը, որպես ներկայիս իրավանախորդ, վերացել է  աշխարհի քաղաքական քարտեզից՝ չունենալով հռչակված  և միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններ: Բանն այն է 1920թ նոյեմբերի 1-ին Ադրբեջանը դիմել է Ազգերի լիգային, որպիսի ձեռք բերի միջազգային ճանաչում, սակյան Ազգերի լիգան չի ճանաչել Ադրբեջանին որպես պետություն: Այս իրավիճակում դեմարկացիայի և դելիմիտացիայի և խորհրդային քարտեզների մասին խոսք անգամ լինել չի կարող:

-         Ի՞նչ նախապայմաններ կարող է  կամ պետք է առաջարկի հայկական կողմը:

-         Ի պատասխան օկուպանտ ադրբեջանի՝ Հայաստանին առաջարկված այլևս բոլորին հայտնի 5 առաջարկությունների, հայկական կողմը օկուպանտ ադրբեջանին պետք է ներկայացնի հետևյալ 7 պահանջները՝

1. Ադրբեջանում պահվող բոլոր հայ գերիների, պատանդների անհապաղ ազատ արձակում և վերադարձ Հայաստանի Հանրապետություն:

2. 2021թ. մայիսի 12-ից ՀՀ ինքնիշխան տարածքում ապօրինաբար գտնվող ադրբեջանական անօրինական զինված կազմավորման ստորաբաժանումների անհապաղ դուրս բերում ՀՀ տարածքից:

3. 2021թ. հունիսի 15-ին Արցախի Հանրապետության օկուպացված քաղաքներից մեկում՝ Շուշիում, թուրքիայի և ադրբեջանի կողմից ընդունված հռչակագրի դենոնսացիա (չեղյալ հայտարարում):

4. Արցախի Հանրապետության սահմանադրորեն ամրագրված տարածքների դեօկուպացիա, ստատուս-քվոյի վերականգնում 2020թ. սեպտեմբերի 26-ի դրությամբ:

5. Արցախի Հանրապետության անկախության ճանաչում:

6. Հայոց ցեղասպանության ճանաչում:

7. Զերծ մնալ միջպետական հարաբերություններում միմյանց անվտանգությանը սպառնալուց, քաղաքական անկախության և տարածքային ամբողջականության դեմ սպառնալիքներ ու ուժ կիրառելուց և ՄԱԿ-ի կանոնադրության նպատակներին անհամապատասխան քայլերից: